Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΞΥΛΟΚΑΣΤΡΟΥ

Η κωμόπολη Ξυλόκαστρο, εκτείνεται ανάμεσα σε δυο χείμαρρους, από ανατολικά το Σύθα ( Τρικαλίτικο) και στα δυτικά τον Κριό (Φόνισσα).
Η πρώτη εμφάνιση του Ξυλοκάστρου γίνεται το 1402 σε ένα γράμμα του καπετάνιου Zuane Gontarini προς τον  Domenico Soranzo, όπου περιγράφεται ο μεγάλος σεισμός που έγινε στον Κορινθιακό κόλπο. Τότε ο Gortarini  το ονομάζει Chisilokastro.
Για την ονομασία του υπάρχουν πολλές εκδοχές. Ο ιστορικός Κουτίβας γράφει ότι ονομάστηκε έτσι,  από ένα ξύλινο κάστρο που βρισκόταν  στον πιο πάνω λόφο από  του Κατή τον Πεύκο, που σήμερα ονομάζεται ακόμη " Κάστρο" πάνω από την σημερινή πόλη, κοντά στον ποταμό Σύθα.
Άλλοι υποστηρίζουν ότι υπήρχε ένας ξύλινος στρατώνας στου Κατή τον Πεύκο. Η τοποθεσία ήταν άριστη. Οι ντόπιοι στον ξύλινο αυτό στρατώνα – παρατηρητήριο, έδωσαν την ονομασία Ξύλινο Κάστρο και όλη η γύρω περιοχή με του λίγους συνοικισμούς ονομάστηκε Ξυλόκαστρο. Η περιοχή ήταν κατά το μεγαλύτερο μέρος σκεπασμένη με πυκνό δάσος από πεύκα και σχίνα. Ο σημερινός Πευκιάς του Ξυλοκάστρου είναι λείψανο του δάσους εκείνου. Ο Πευκιάς έμεινε δάσος γιατί ήταν στην ακρογιαλιά και το έδαφος είναι αμμώδες. Ο πλούτος της κωμοπόλεως ήταν η σταφίδα. Το Ξυλόκαστρο παρήγε τότε 1.300.000 ενετικά λίτρα σταφίδα και εισέπραττε περίπου 500.000 δραχμές το χρόνο. Στην παραλία ήταν οι αποθήκες σταφίδας την οποία έστελναν στην Πάτρα για εξαγωγή με πλοιάρια, διότι ο σιδηρόδρομος (ΣΠΑΠ) δε διέθετε επαρκή βαγόνια. Μια ιστορία του Ξυλοκάστρου στο 19° αιώνα είναι ταυτόχρονα και μια ιστορία της σταφίδας. Αυτή η «Μαυρομάτα Βασίλισσα» καθορίζει τις σχέσεις του Ξυλοκάστρου με τον «έξω κόσμο», αυτή και τις σχέσεις με τον «εντός κόσμο» που δεν είναι άλλος από τον κόσμο της υπαίθρου, των χωριών της περιοχής μας. Οι καλλιεργητές αυτοί θα επικαλούνται πάντοτε το φλογερό ήλιο που «θα ψήσει τη σταφίδα / τη μόνη ελπίδα / κρατώντας στο ένα χέρι το κοφτερό μαχαίρι / να σφάξει τη βροχή». Οι αγγλικές αγορές είναι ο κύριος τόπος προορισμού της Ξυλοκαστρίτικης σταφίδας.
Ο ΠΕΥΚΙΑΣ
Τότε, το Ξυλόκαστρο τράβηξε την προσοχή των ξένων, οι οποίοι μετά το 1900 κάθε καλοκαίρι έρχονταν για να απολαύσουν τον περίφημο Πευκιά, την καταγάλανη θάλασσα με την μοναδική σε ομορφιά παραλία της, την κωμόπολη με τα καλόγουστα κεραμοσκεπή σπίτια και τους ανθισμένους κήπους, την «ανθούπολη» όπως την έλεγαν.Την ίδια εποχή, ο μεγάλος μας λυρικός ποιητής Άγγελος Σικελιανός με τη σύζυγο του Εύα Πάλμερ, έχτισαν μια πανέμορφη εξοχική κατοικία στην άκρη του Πευκιά προς το μέρος της Συκιάς, όπου κατά καιρούς φιλοξενήθηκαν σπουδαίες προσωπικότητες των γραμμάτων και των τεχνών, όπως ο Νίκος Καζαντζάκης, ο Δημήτρης Μητρόπουλος, ο Μανώλης Καλομοίρης, η ιέρεια του χορού Ισιδώρα Ντάνκαν, η Κατίνα Παξινού, ο Αλέξης Μινωτής, η Μαρίκα Κοτοπούλη, ο Γιάννης Γρυπάρης, ο Βάσος Κανέλλος και πολλοί άλλοι. Λάτρης της Συκιάς και του Πευκιά ήταν και ο συμπολίτης μας ποιητής Κώστας Καρυωτάκης.
Το 1919, κρίθηκε το Ξυλόκαστρο και επίσημα ως θερινή διαμονή των ξένων. Από την εποχή αυτή αλλάζει όψη και αρχίζει να γίνεται μια θαυμάσια λουτρόπολη. Βασιλείς, πρωθυπουργοί, διάσημοι ηθοποιοί, φημισμένοι καλλιτέχνες, ονομαστές οικογένειες από ολόκληρη την Ελλάδα, κάθε καλοκαίρι παραθέριζαν στο Ξυλόκαστρο που θεωρούνταν τότε το πρώτο τουριστικό μέρος της χώρας.
Η «Φίνος Φιλμ» γυρίζει στο Ξυλόκαστρο το μεγαλύτερο μέρος της ταινίας «Λατέρνα Φτώχεια Και Φιλότιμο» σε σκηνοθεσία και σενάριο του Αλέκου Σακελλάριου, μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, και ηθοποιούς τους Μίμη Φωτόπουλο, Βασίλη Αυλωνίτη, Τζένη Καρέζη και Αλέκο Αλεξανδράκη.
Γενικά υπήρχε στο Ξυλόκαστρο μια οικονομική ανάπτυξη και μια βελτίωση των συνθηκών της ζωής, κυρίως από τον τουρισμό.
Κάθε φθινόπωρο, στους δρόμους του Ξυλοκάστρου δεκάδες βαρέλια ήταν παρατεταγμένα έξω από τις ταβέρνες - κι ήταν πολλές αυτές που υπήρχαν - που πλένονταν και καθαρίζονταν για να είναι έτοιμα να δεχτούν τον μούστο που μεταφερόταν από το Ζεμενό, το Δενδρό, το Ρέθι, τα Τρίκαλα. Το πλύσιμο των βαρελιών έπαιρνε εορταστικό χαρακτήρα, ήταν το πανηγύρι του μούστου.
Τα καλοκαίρια περνούσαν αδιαμαρτύρητα για τους χιλιάδες παραθεριστές, γιατί όσο ζέστη κι αν έκανε, το μαγικό κλίμα του Ξυλοκάστρου, ο Δροσερός Πευκιάς και οι πανέμορφες παραλίες, τους αποζημίωναν ευχάριστα. Από το σούρουπο, τα καθίσματα στα πεζοδρόμια των καφενείων και των ζαχαροπλαστείων, γέμιζαν με κόσμο.  Στην κατασκήνωση των Αδελφών Τυπάλδου στον Πευκιά, οι εκατοντάδες ξένοι τουρίστες, έδιναν στο Ξυλόκαστρο φήμη, πλούτο και ένα κοσμοπολίτικο χαρακτήρα. Το Ξυλόκαστρο πραγματικά πλημμύριζε κάθε καλοκαίρι από αλλοδαπούς τουρίστες και από Έλληνες παραθεριστές!
Τη δεκαετία του 70, το Ξυλόκαστρο άλλαξε σχεδόν μορφή, με τις πολυκατοικίες που άρχισαν να ξεφυτρώνουν παντού. Έκλεισε η κατασκήνωση του Τυπάλδου.
Τα προβλήματα της πόλης ήταν πολλά. Πρώτο υπήρχε το θέμα νερού, γι' αυτό η Κοινότητα φρόντισε με έργα, να φέρει στο Ξυλόκαστρο νερό από τη Γελλήνη αργότερα και από την Καρυά.
Η οικοδόμηση συνεχίστηκε με εντατικό ρυθμό. Ο παραλιακός δρόμος (Κ. Καραμανλή) άλλαξε όψη και το κεντρικό Ξυλόκαστρο απέκτησε δεκάδες πολυκατοικίες. Πολλά αριστουργήματα αρχιτεκτονικής τέχνης χάθηκαν με τον οικοδομικό οργασμό μέσα στην καρδιά της πόλης, εκεί που άλλοτε συναντούσαμε ένα ανώνυμο μουσείο με νεοκλασικά σπίτια με μαρμάρινα ή γύψινα διακοσμητικά στα μπαλκόνια και τις μετώπες, ανθισμένους κήπους, και ηλιόλουστες αυλές. Αυτά όλα τα στολίδια ήταν απ' την εποχή που οι Ξυλοκαστρίτες έχτιζαν μεγάλα και ωραία σπίτια, που συναγωνίζονταν για το ποιος θα στολίσει καλύτερα και ωραιότερα την πρόσοψη, τις μετώπες της στέγης, τα μπαλκόνια, τις κορνίζες των παραθύρων και των εξωθύρων.
Τα τελευταία χρόνια του 20ου αιώνα η δημοτική αρχή προσπάθησε να εξωραΐσει την πόλη που πνιγόταν από τις πολυκατοικίες. Ανάπλασε την περιοχή του ποταμού Σύθα, κατασκεύασε το υπαίθριο θέατρο «Βασίλης Γεωργιάδης», φτιάχτηκαν γήπεδα τένις και ο Ναυτικός Όμιλος δημιούργησε στις εκβολές τού Σύθα μια πολύ όμορφη μαρίνα. Κατασκευάστηκαν το Δεύτερο Γυμνάσιο Ξυλοκάστρου, το Λύκειο Ξυλοκάστρου, το Τεχνικό Λύκειο Ξυλοκάστρου, το 3° Δημοτικό Σχολείο «Βαρδάβειον», ενώ αναπαλαιώθηκε το Δημαρχείο και επισκευάστηκε και απόκτησε νέα μορφή το 1° Δημοτικό Σχολείο. Επίσης κατασκευάστηκαν το 1ο Νηπιαγωγείο «Λίλιαν Βουδούρη», και το 2° Νηπιαγωγείο στον οικισμό Αριστοναύτες. Το αποκορύφωμα όλων αυτών των επιτευγμάτων ήταν η κατασκευή του κλειστού θεάτρου «Άγγελος Σικελιανός».
Το 1985, ο Σκακιστικός Όμιλος Ξυλοκάστρου διοργάνωσε με μεγάλη επιτυχία το 35° Πανελλήνιο Πρωτάθλημα Σκακιού και φιλοξένησε στο Ξυλόκαστρο τον πρόεδρο της Παγκόσμιας Σκακιστικής Ομοσπονδίας κ. Φλορέντσιο Καμπομάνες.
Το 1987 ιδρύθηκε από τον Χρήστο Πρωτόπαπα ο Σύλλογος Εθελοντών Αιμοδοτών «Οι φίλοι της ζωής» ο οποίος μέχρι και σήμερα προσφέρει ανεκτίμητη βοήθεια στους πάσχοντες συμπολίτες μας.
Ως άμυνα κατά της καταστροφής του περιβάλλοντος, ο Χρήστος Βαλιμήτης ίδρυσε τον Οικολογικό Σύλλογο Ξυλοκάστρου (1994) και ο ιερέας Σπυρίδωνας Λιόρδος με τον πρόεδρο του Συλλόγου Ενοριτών, Νικόλαο Μάρκου, ξεκίνησαν την αναστήλωση του ναού του αγίου Βλασίου, που έχει ανακηρυχθεί διατηρητέο μνημείο.
Τη δεκαετία 1990 - 2000, το Ξυλόκαστρο ήταν μια πόλη των αντιθέσεων. Απ'τη μια μεριά έβλεπε κανείς ακόμη κήπους, γλάστρες στα μπαλκόνια των σπιτιών κι απ' την άλλη ξεφύτρωναν άχαρες σύγχρονες πολυκατοικίες, πολλές καφετέριες, μπαράκια και μεγάλα σούπερ μάρκετ. Το πλέον όμως εντυπωσιακό γεγονός της δεκαετίας αυτής είναι ότι, ενώ η πόλη άλλαζε με αμφίβολο αποτέλεσμα, παρατηρήθηκε στο Ξυλόκαστρο μια έκρηξη πολιτιστικών και αθλητικών εκδηλώσεων.
Μια στην κυριολεξία, πολιτιστική αναγέννηση έζησαν τα καλοκαίρια εκείνα οι Ξυλοκαστρίτες και οι παραθεριστές. Πρώτα πρώτα οι συναυλίες του Μίκι Θεοδωράκη, του Σταύρου Ξαρχάκου, της Δήμητρας Γαλάνη, της Χάρις Αλεξίου, της Άλκηστης Πρωτοψάλτη, του Δημήτρη Μητροπάνου, της Έλλης Πασπαλά και άλλων πολλών καλλιτεχνών. Επίσης, σπουδαίες θεατρικές παραστάσεις με γνωστούς ηθοποιούς, εκθέσεις ζωγραφικής, δεκάδες συναυλίες κλασικής μουσικής από ευρωπαϊκές ορχήστρες, κοντσέρτα από εξαιρετικούς σολίστες που εντυπωσίασαν, φεστιβάλ από φημισμένες χορωδίες και η καθιερωμένη έκθεση του βιβλίου. Στον αθλητισμό, πολλά διεθνή τουρνουά μπιτς - βόλεϋ, με την παρουσία μεγάλων αθλητών και αθλητριών από την Ευρώπη, όπως και αγώνες για το πανελλήνιο πρωτάθλημα με την αφρόκρεμα των ελλήνων αθλητών και αθλητριών. Αγώνες μπιτς - σόκερ με τη συμμετοχή γνωστών άσσων του ποδοσφαίρου.
Με όλα αυτά το Ξυλόκαστρο έγινε το επίκεντρο της Κορινθίας, και εκατοντάδες επισκέπτες ερχόντουσαν να παρακολουθήσουν τις εξαιρετικά ποιοτικές πολιτιστικές και αθλητικές εκδηλώσεις του δήμου. Το Ξυλόκαστρο απόκτησε και πάλι φήμη και αίγλη. Παρά τα πολλά προβλήματα που είχαν ήδη διαφανεί στον ορίζοντα για την πόλη και τους κατοίκους της, ο εικοστός αιώνας έκλεισε για το Ξυλόκαστρο με πολλές αισιόδοξες προοπτικές για το μέλλον.
Σήμερα ο δήμος Ξυλοκάστρου και λόγω του Καλλικράτη αποτελείται από τη συνένωση των δήμων Ξυλοκάστρου και Ευρωστίνης και φθάνει μέχρι τα σύνορα του νομού Κορινθίας με το νομό Αχαΐας. Λέγεται δε Δήμος Ξυλοκάστρου – Ευρωστίνης με πρωτεύουσα το Ξυλόκαστρο.
Πηγές: 1. Τα ιστορικά του Ξυλοκάστρου, Σταύρος Κουτίβας
            2. Συμβολή στην ιστορία του δήμου Ξυλοκάστρου  ( από την αρχαιότητα έως σήμερα), Σταμάτης Νίκολης
            3. Η ιστοσελίδα του δήμου Ξυλοκάστρου - Ευρωστίνης